• Ol49-100 prowadzi pociąg specjalny relacji Rabka Zaryte - Chabówka uruchomiony w ramach Parowozjady. 29.07.2006, fot. Michał Pawełczyk

  • Ol49-7 na terenie wolsztyńskiej parowozowni. 28.01.2006, fot. Michał Pawełczyk

  • Ol49-69 i Ol49-7 na terenie parowozowni w Wolsztynie. 30.04.2005, fot. Michał Pawełczyk

  • Ol49-59 i Ol49-7 podczas parady parowozów w Wolsztynie. 30.04.2011, fot. Michał Pawełczyk

  • Ol49-69 na terenie Parowozowni Wolsztyn. 02.12.2012, fot. Michał Pawełczyk

  • Ol49-69 z pociągiem osobowym Wolsztyn - Poznań pomiędzy Ptaszkowem a Granowem Nowotomyskim. 02.12.2012, fot. Michał Pawełczyk

  • Ol49-23 z pociągiem osobowym z Wolsztyna do Poznania pomiędzy Szreniawą a Wirami. 19.10.2003, fot. Michał Pawełczyk

  • Ol49-69 z pociągiem osobowym relacji Poznań - Wolsztyn wjeżdża na stację Szreniawa. 19.12.2003, fot. Michał Pawełczyk

  • Ol49-69 z pociągiem osobowym z Wolsztyna do Poznania zbliża się do przystanku Wiry. 09.10.2021, fot. Michał Pawełczyk

  • Ol49-59 z pociągiem turystycznym do Zbąszynia na stacji Stefanowo. 06.12.2015, fot. Michał Pawełczyk

Historia

Seria Ol49 powstała z myślą o zastąpieniu parowozów serii Ok22 i starszych Ok1 w ruchu lokalnym, które mimo iż dotychczas z powodzeniem wykonywały powierzone im zadania, miały zbyt małą moc do prowadzenia coraz cięższych pociągów.

Ol49 w stosunku do poprzedników miały niezmieniony ciężar napędny i prędkość konstrukcyjną, ale były o wiele nowocześniej skonstruowane i miały znacznie wydajniejsze kotły. W budowie tych maszyn wykorzystano doświadczenia z budowy i eksploatacji takich serii jak Pt47, Ty246 czy też Ty45. Produkcja parowozów Ol49 była w całości prowadzona w Chrzanowie. Pierwsza "oelka" rozpoczęła służbę w lokomotywowni Toruń w 1951 roku. W sumie zbudowano tam 116 maszyn tej serii, z czego 4 wyeksportowano do Korei Północnej.

Produkcja parowozów serii Ol49 dla PKP
Rok Liczba maszyn
1951 8
1952 40
1953 39
1954 25

Ol49 pracowały na terenie wszystkich DOKP w kraju. Pierwsze egzemparze trafiły do łódzkiej DOKP, do parowozowni Kutno, Ostrów, Częstochowa i Łódź Kaliska, a także do dyrekcji krakowskiej i gdańskiej. W następnym, 1953 roku nowe maszyny zostały przydzielone do dyrekcji w Warszawie, Lublinie, Katowicach i Poznaniu, a w 1954 roku także do DOKP Wrocław i Szczecin. w 1959 roku Ol49 pojawiły się w Olsztynie, gdzie począwszy od 1965 roku przystosowywano je do opalania mazutem. 12 olsztyńskich Ol49 było jedynymi parowozami pasażerskimi na PKP przystosowanymi do tego sposobu opalania. Opalanie mazutem nie przyniosło spodziwanych korzyści, więc wszystkie parowozy przebudowano z powrotem na opalanie węglem.

Parowozy Ol49 pracowały bardzo intensywnie, nie tylko w ruchu lokalnym, ale też i dalekobieżnym, niekiedy zastępując cięższe maszyny serii Pt47 i prowadząc cięższe pociągi niż przwidywała norma dla tych parowozów. Spotkać je można było na terenie całej Polski głównie na liniach nizinnych, jednakże pojawiały sie czasem także na trasach o trudniejszym profilu. Przez 20 lat, aż do wprowadzenia parowozów Pt47 pracowały one w parowozowni Kłodzko, gdzie prowadziły nie tylko pociągi osobowe, ale też pospieszne i dalekobieżne.
Ciekawym epizodem jest praca tych parowozów na odcinku Warszawa - Iława, gdzie prowadziły one ekspres "Strzała Bałtyku" złożony z pięciu wagonów pierwszej klasy. Pociąg ten trasę ze stolicy do Iławy pokonywał bez zatrzymania, z rozkładową prędkością 90 km/h.

Intensywna eksploatacja tych parowozów przczyczyniła się niestety do szybszego zużycia wielu części podwozia i kotła. Nie obyło się też bez wypadków z udziałem maszyn tej serii. W wyniku różnych katastrof skasowano parowozy Ol49-30, Ol49-62, Ol49-94 i Ol49-101.

Pod koniec lat 80-tych XX wieku, mimo zmierzchu epoki pary, "oelki" nadal wykonywały ogromną pracę, a ich miesięczne przebiegi niejednokrotnie przekraczały 9000 km. Mimo iż Ol49 miały lepsze osiągi niż niektóre lokomotywy spalinowe podobnego przeznaczenia, ich eksploatacja na większości sieci PKP została zakończona w pierwszej połowie lat 90-tych. Jednak "oelki" nadal są utrzymywane w normalnej służbie w parowozowni w Wolsztynie. Są to maszyny o numerach 59 i 99 (oznaczona błędnie jako 69), ktora została przeniesiona do Wolsztyna z Jaworzyny Śląskiej na początku 2002 roku. Dwa parowozy zostały sprzedane za granicę jako lokomotywy muzealne. Były to Ol49-12, który został sprzedany European Locomotive Preservation Society i aktualnie znajduje się w stanie czynnym w Belgii, oraz Ol49-77.

Opis konstrukcji

Ostoja parowozów Ol49 była belkowa, zbudowana z belek o grubości 90 mm, wzmocniona staliwnym blokiem międzycylindrowym, poprzecznicami i staliwną skrzynią sprzęgową. Podparcie parowozu zrealizowano jako czteropunktowe, za pomocą resorów piórowych dolnych, ktore były połączone wahaczami wzdłużnymi. Przednia oś toczna i pierwsza wiązana tworzyły wózek Kraussa-Helhotza o wychyleniu bocznym 100 mm, a tylna oś toczna stanowiła półwózek Bissela o wychyleniu 70 mm. Pierwsza oś wiązana miała przesuw boczny 10 mm, a pozostałe osie były sztywne. Znaczne przesunięcie osi napędnych do przodu wymusiło zastosowanie krótkiego korbowodu, co pogorszyło właściwości kinematyczne mechanizmu napędowego i zwiększyło skłonność parowozu do poślizgu.

Maszyna parowa była bliźniacza, z rozrządem Heusingera. Parowozy miały wyrównywacze ciśnienia systemu Tatary, nie licząc kilkunastu egzemplarzy wyposażonych w suwaki Trofimowa.

Dosyć duży kocioł miał szeroki stojak półpromienisty i osprzęt wzorowany na amerykańskich parowozach Ty246, m.in. wodowskazy systemu Klingera, rury cyrkulacyjne oraz sklepienie szamotowe w stalowej skrzyni ogniowej zbudowanej z blach o grubości 10 mm, oraz dwudzielne drzwiczki paleniskowe uruchamiane siłownikiem pneumatycznym. Na dwudzwonowym walczaku, zwiniętym z blach o grubości 18 mm umieszczono 2 kołpaki: oczyszczacza wody i zbieralnika pary. Pomiędzy nimi, we wspólnej otulinie została umieszczona piasecznica. Na stojaku zostały umieszczone zawory bezpieczeństwa systemu pop-coale oraz centralna odbiornica pary we wnętrzu budki. Parowóz Ol49 posiadał ponadto 4 odmulacze z zasuwami spustowymi Friedmanna. Dwa z nich były umieszczone na ścianie podgardlanej, a pozostałe na spodzie walczaka - każdy na jednym dzwonie.

Ruszt był wstrząsany, a popielnik miał dodatkowe boczne klapy. Konstrukcja popielnika umożliwiała jego opróżnianie bez konieczności wchodzenia pod parowóz. Opróżnianie popielnika odbywało się przez otwarcie klapy spustowej. Kocioł był zasilany wodą za pomocą inżektora Strubego i Metcalfe'a-Friedmanna. Z czasem inżektor Strubego zastępowano inżektorem tłoczącym systemu Nathana.

Stosowany początkowo dodatkowy podgrzewacz wody zasilającej nie zdał egzaminu, w związku z czym zaniechano jego stosowania. Wewnątrz walczaka, pod zaworami zasilającymi zamontowano blachy opadowe powodujące mieszanie się wody zasilającej z wodą w kotle, co zapobiegało gwałtownym zmianom temperatury w kotle.

Parowozy Ol49 zostały wyposażone w hamulec pneumatyczny Westinghouse'a z sześciopozycyjnym zaworem Knorra i hamulec dodatkowy. Sprężone powietrze dostarczała trzycylindrowa sprężarka typu H11a3. W trakcie eksploatacji na niektórych parowozach montowano też urządzenia SHP, zmieniano instalację elektryczną oraz instalowano zdmuchiwacze sadzy.

Dodatkowy osprzęt parowozów Ol49 stanowiły 2 prasy smarne Friedmanna umieszczone na pomostach i napędzane od jarzma, turbogenerator wytwarzający prąd o napięciu 24 V zasilający oświetlenie, instalacja parowego ogrzewania pociągu i pneumatyczna piasecznica podająca piasek pod koła osi wiązanych od przodu, oraz od tyłu pod koła osi silnikowej.

Maszyny Ol49 wyposażono w tendry skrzyniowe serii 25D49, zbudowane specjalnie do tego parowozu. Wadą tych tendrów były grzejące się nadmiernie łożyska ślizgowe, w związku z czym zastępowano je tocznymi a w wielu maszynach wymieniono całe wózki tendrów na wózki typu 2XT, stosowane w wagonach towarowych, zwłaszcza rosyjskiej budowy.

Podstawowe dane techniczne parowozów Ol49
Układ osi 1-3-1
Nacisk osi w stanie roboczym  17,15 t
Długość parowozu z tendrem 20675 mm
Waga parowozu próżnego 75,1 t
Masa w stanie roboczym 83,25 t
Masa w stanie próżnym z tendrem 125,4 t
Moc 949 kW
Siła pociągowa 9600 kG
Prędkość maksymalna 100 km/h
Średnica kół napędnych 1750 mm
Średnica kół tocznych przednich 850 mm
Średnica kół tocznych tylnych 850 mm
Odstęp między osiami skrajnymi 10250 mm
Ciśnienie w kotle 16 atm
Powierzchnia rusztu 3,7 m2
Długość ruszta 2420 mm
Szerokość ruszta 1582 mm
Długość paleniska 2420 mm
Szerokość paleniska 1532 mm
Wysokość paleniska 1565,4 mm
Powierzchnia paleniska 16,7 m2
Płomieniówki 102 
Średnica wewnętrzna 46 mm
Średnica zewnętrzna 51 mm
Długość między ścianami sitowymi 4815 mm
Powierzchnia ogrzewalna  70,9 m2
Płomienice  38
Średnica wewnętrzna 125 mm
Średnica zewnętrzna 133 mm
Długość między ścianami sitowymi 4815 mm
Powierzchnia ogrzewalna 71,8 m2
Całkowita powierzchnia ogrzewalna bez przegrzewacza 159,4 m2
Średnica cylindra 500 mm
Skok tłoka 630 mm
Tender 25D49
Ilość osi 4
Odstęp między osiami skrajnymi 4850 mm
Średnica kół 1000 mm
Zapas wody 25,0 m3
Zapas węgla 12,0 t
Masa w stanie służbowym  62,0 t

Co ciekawe, niektóre osiągi parowozów Ol49 były lepsze niż osiągi lokomotyw spalinowych podobnego przeznaczenia, co ilustruje poniższa tabela:

Wzniesienie [‰] 0 5 10 20
Prędkość [km/h] 100 70 50 30
Seria Masa składu [t]
Ol49 400 460 415 320
SP42 - 140 150 150
SP32 (wyłączone ogrzewanie) 170 230 280 290
SU45 400 400 380 430

Zachowane egzemplarze

Parowóz Producent, nr. fabr./rok prod. Lokalizacja Status
Ol49-1 Chrzanów 2603/1951 Jarocin - stacja pomnik
Ol49-3 Chrzanów 2605/1951 Toruń - lokomotywownia eksponat
Ol49-4 Chrzanów 2606/1951 Skierniewice - parowozownia eksponat
Ol49-7 Chrzanów 2609/1951 Wolsztyn - stacja Odstawiony, uszkodzenie kotła
Ol49-8 Chrzanów 2610/1951 Przeworsk - stacja pomnik
Ol49-9 Chrzanów 2611/1952 Dzierżoniów - Muzeum Przemysłu i Kolejnictwa na Śląsku eksponat
Ol49-11 Chrzanów 2613/1952 Ełk Wąsk. - stacja eksponat
Ol49-15 Chrzanów 2617/1952 Pyskowice - skansen eksponat
Ol49-20 Chrzanów 2622/1952 Częstochowa - lokomotywownia pomnik
Ol49-21 Chrzanów 2623/1952 Warszawa - Stacja Muzeum eksponat
Ol49-23 Chrzanów 2625/1952 Leszno - lokomotywownia wrak
Ol49-29 Chrzanów 2931/1952 Stare Juchy - stacja pomnik
Ol49-34 Chrzanów 2979/1952 Chełm - stacja pomnik
Ol49-38* Chrzanów 2983/1952 Korsze - stacja pomnik
Ol49-44 Chrzanów 2989/1952 Chabówka - skansen eksponat
Ol49-50 Chrzanów 2998/1953 Toruń - lokomotywownia pomnik
Ol49-59 Chrzanów 3170/1953 Wągrowiec w naprawie
Ol49-60 Chrzanów 3171/1953 Leszno - lokomotywownia wrak
Ol49-61 Chrzanów 3172/1953 Dzierżoniów - Muzeum Przemysłu i Kolejnictwa na Śląsku ekspnat
Ol49-64 Chrzanów 3175/1953 Jaworzyna Śląska - Muzeum Przemysłu i Kolejnictwa na Śląsku eksponat
Ol49-69 Chrzanów 3180/1953 Leszno - lokomotywownia wrak
Ol49-71 Chrzanów 3182/1953 Kościerzyna - skansen eksponat
Ol49-72 Chrzanów 3186/1953 Tarnów - lokomotywownia pomnik
Ol49-79 Chrzanów 3190/1953 Karsznice - skansen eksponat
Ol49-80 Chrzanów 3193/1953 Ełk - lokomotywownia wrak
Ol49-81 Chrzanów 3192/1953 Wolsztyn - stacja wrak
Ol49-82 Chrzanów 3196/1953 Krzyż - stacja pomnik
Ol49-85 Chrzanów 3183/1953 Wolsztyn - stacja wrak
Ol49-93 Chrzanów 3205/1954 Jaworzyna Śląska - Muzeum Przemysłu i Kolejnictwa na Śląsku eksponat
Ol49-99** Chrzanów 3211/1954 Wolsztyn czynny
Ol49-100 Chrzanów 3214/1954 Chabówka - skansen oczekuje naprawy
Ol49-102 Chrzanów 3212/1954 Dzierżoniów - Muzeum Przemysłu i Kolejnictwa na Śląsku eksponat
Ol49-111 Chrzanów 4073/1954 Leszno - lokomotywownia wrak, rozmontowany
*) Oznaczony numerem 27
**) Oznaczony numerem 69