Przepustnica to urządzenie sterujące dopływem pary do silnika parowozu. Umiejętność posługiwania się przepustnicą ma duży wpływ na rozruch parowozu (otwarcie od razu "na maxa" np. powoduje poślizg zestawów wiązanych, tzw. "rolowanie") i jego prędkość podczas jazdy. Aby praca i obsługa przepustnicy przebiegały prawidłowo musi ona być szczelna, a jej uruchamianie nie może wymagać użycia zbyt dużej siły na całej długości skoku dźwigni.

Przepustnica była umieszczana w zbieralniku pary, skąd umożliwiała lub odcinała przepływ pary do rur parowlotowych. W parowozach na parę przegrzaną w dymnicy, pomiędzy przepustnicą a silnikiem parowym umieszczony był jeszcze przegrzewacz pary.

Wyróżnić można dwa rodzaje przepustnic:

Budowa przepustnicy zaworowej sprowadza się w zasadzie do zaworu grzybkowego uruchamianego z budki maszynisty za pośrednictwem wału. Wał ten przekręcany jest za pomocą korby umieszczonej w budce na ścianie drzwiczkowej kotła, a na jego drugim końcu (w walczaku) znajduje się krótka dźwignia połączona z wrzecionem zaworu przepustnicy.

Przepustnica

Budowa przepustnicy:

  1. Grzybek zaworu pomocniczego
  2. Grzybek zaworu głównego
  3. Kadłub przepustnicy
  4. Wnętrze zbieralnika pary
  5. Rura parowlotowa

Ponieważ w kotle parowozu panuje wysoka temperatura oraz ciśnienie, zawór grzybkowy stosowany w przepustnicy musiał zostać dość znacznie zmodyfikowany. Wysokie ciśnienie pary działające na zawór wymagałoby użycia znacznej siły do jego otwarcia. Tak więc aby zapewnić odpowiednią szczelność oraz obsługę nie wymagającą dużej siły, na wrzecionie zaworu przepustnicy zamontowano dodatkowy zawór, nazywany zaworem pomocniczym.

Otwieranie tak skonstruowanej przepustnicy odbywa się w dwóch fazach. W fazie pierwszej otwierany jest mały zawór pomocniczy. Dzięki jego małym rozmiarom, wystarczy tylko przezwyciężyć niewielką siłę wywieraną przez parę na powierzchnię jego grzybka. Po jego uniesieniu, para ze zbieralnika wpływa do wnętrza tłoka powodując przez nacisk na tłok jego prawie całkowite odciążenie. W drugiej fazie, nadal unoszone wrzeciono, poprzez krążek, którym jest zakończone, powoduje uniesienie głównego grzybka, co wymaga jedynie siły potrzebnej do pokonania oporu ruchu grzybka w kadłubie przepustnicy. Uniesiony grzybek główny otwiera dopływ pary do rury przepustnicy, a dalej do silnika parowego. W cylindrycznej części grzybka głównego znajdują się małe otwory, które podczas jazdy z zamkniętą przepustnicą umożliwiają wpuszczenie niewielkiej ilości pary (przez otwarcie tylko zaworu pomocniczego) do przegrzewacza w celu zabezpieczenia go przed przepaleniem.